Jezioro Bajkał, położone w sercu Syberii, to najstarsze i najgłębsze jezioro na świecie, które od wieków fascynuje przyrodników i naukowców. Rozciąga się na długości ponad 600 kilometrów, otoczone malowniczymi górami i dolinami. Jego wyjątkowa głębokość – 1642 metry – oraz czystość wód sprawiają, że jest to jedno z najbardziej unikalnych miejsc na Ziemi. Muszę dodać, że latem 1992 roku planowałem wybrać się nad Bajkał z grupą studentów filologii rosyjskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, podróżując Koleją Transsyberyjską. Niestety z różnych względów podróż nie doszła do skutku.
Geologia i klimat Jeziora Bajkał
Jezioro Bajkał, położone w sercu Syberii, to najgłębszy zbiornik wodny na świecie, osiągający głębokość 1,642 metrów. Powstało około 25-30 milionów lat temu jako jezioro tektoniczne, co czyni je najstarszym jeziorem świata. Geolodzy odkryli, że dno jeziora zawiera warstwy osadów sięgające czasów prehistorycznych, dzięki czemu Bajkał jest unikalnym „archiwum” klimatycznym Azji. W latach 1990-1992 amerykańsko-rosyjskie badania paleoklimatyczne prowadzone w regionie miały na celu analizę rdzeni osadów.
Kolej Transsyberyjska, która przebiega w pobliżu Bajkału, jest jednym z najdłuższych szlaków kolejowych na świecie, łączącym Moskwę z Władywostokiem. Dzięki niej dostęp do Bajkału stał się o wiele prostszy zarówno dla naukowców, jak i turystów. Jezioro położone jest na granicy Irkuckiej Obłasti i Republiki Buriacji, a jego otoczenie to malownicze góry i niziny. Zachodnia strona jeziora jest stroma i górzysta, podczas gdy wschodnie brzegi są bardziej płaskie. Klimat regionu kształtowany jest przez olbrzymią masę wody, co powoduje, że zimy nad Bajkałem są łagodniejsze, a lata chłodniejsze.
Flora i fauna
Jezioro Bajkał to prawdziwa perła pod względem bioróżnorodności. W jego wodach i na brzegach żyje około 2,630 gatunków roślin i zwierząt, z czego ponad dwie trzecie to gatunki endemiczne, czyli występujące tylko tutaj. Do najbardziej rozpoznawalnych należy foka bajkalska, jedyny gatunek słodkowodnej foki na świecie, oraz omuł bajkalski – ryba słodkowodna, której mięso jest lokalnym przysmakiem.
Bogactwo fauny i flory nad Bajkałem wymaga szczególnej ochrony. W 1996 roku jezioro zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Obszar wokół Bajkału jest chroniony, ale mimo to zmagania z zanieczyszczeniami i rozwojem turystyki stają się coraz poważniejszym wyzwaniem.
Historia i polscy badacze
Historia Bajkału to również historia polskich badaczy, którzy przyczynili się do poznania tego regionu. Już w XIX wieku polscy zesłańcy naukowi, jak np. Benedykt Dybowski, pioniersko badali faunę i florę Bajkału. Dybowski, zoolog i lekarz, spędził na Syberii kilkanaście lat, odkrywając wiele endemicznych gatunków i prowadząc pionierskie badania na tym terenie. Dzięki takim postaciom, polska nauka miała swój wkład w dokumentowanie przyrodniczego bogactwa tego regionu.
Gospodarka i wyzwania ochrony przyrody
Bajkał od wieków pełnił ważną rolę gospodarczą dla okolicznych plemion i narodów, dostarczając ryb, wody pitnej i transportu. Jednak w XX wieku rozwój przemysłu, w tym słynnej fabryki papieru w Bajkalsku, stał się źródłem kontrowersji i zagrożeń dla czystości wód jeziora. Po latach walki ekologów, fabryka została zamknięta w 2013 roku, ale ślady jej działalności wciąż wpływają na stan środowiska. Ochrona jeziora to obecnie jeden z priorytetów rosyjskiej polityki ekologicznej.
Mimo wszystko Bajkał pozostaje jednym z najczystszych jezior świata, a jego wody są tak klarowne, że można dostrzec obiekty na głębokości do 40 metrów. Przyjazd turystów wzrasta, ale ważne jest, aby rozwój ten odbywał się w zgodzie z naturą.
Jezioro Bajkał to miejsce niezwykłe, pełne zarówno naturalnych skarbów, jak i wyzwań. Choć moja podróż nad Bajkał w 1992 roku nie doszła do skutku, fascynacja tym jeziorem i jego niezwykłą historią trwa do dziś.
Grzegorz Turski
Zobacz również:
